Türkiye ile AB arasındaki Mülteci Anlaşmasının Uygulanmasına Dair 4. İlerleme Raporuna Dair Bilgi Notu

Türkiye ile AB arasındaki Mülteci Anlaşmasının Uygulanmasına Dair 4. İlerleme Raporuna Dair Bilgi Notu ²

Türkiye ile AB arasındaki mülteci anlaşmasının uygulanmasına dair 4. İlerleme Raporu 08.12.2016 tarihinde yayımlanmış olup, genel itibariyle şu hususları içermektedir:

Giriş:

Anlaşmanın uygulanmasından bu yana geçişlerin sayısında önemli bir düşüş görülmektedir. Türkiye'den Yunan adalarına günde yaklaşık 81 kişi gelmiş, bu sayı geçen sene Raporda belirtilen aynı döneme kıyasla azalmıştır. Aynı zamanda Yunanistan'dan Türkiye'ye dönüşlerde de bir yavaşlama vardır.

Anlaşmanın diğer unsurlarında da ilerleme görülmektedir. Örneğin, Türkiye'deki mültecilerin yerleştirilme hızı giderek artmaktadır. AB, 3 milyar Euro'luk bütçesinden 2.2 milyardan fazlasını Türkiye'deki mülteciler için ayırmış ve bu miktardan şu ana kadar 677 milyon Euro harcanmıştır.
Bu rapor, süregelen ilerleme eğilimini, istikrarlı ve sürdürülebilir bir AB politikası yerleştirmek için anlaşmanın uygulanması için yapılması gerekenleri içermektedir. 20 Ekim tarihinde gerçekleşen Avrupa Konseyi Toplantısında Doğu Akdeniz güzergâhındaki duruma dair kalıcı istikrarın sağlanması için Anlaşmanın daha fazla uygulanmasının gerekliliğinden söz edilmiştir.

Mevcut durum:

28 Eylül 2016 tarihinde yayımlanan üçüncü rapordan bu yana, Türkiye'den Yunan adalarına geçişlerde toplam sayı 5,687'dir (günde yaklaşık 81 kişi). Geçen yıl aynı dönemde (28 Eylül-4 Aralık 2015) bu sayı yaklaşık 390,000'dir. AB-Türkiye anlaşmasından bu yana Ege Denizinde 63 ölü ve kayıp tespit edilmiştir. 2015'te aynı dönem bu sayı 592'nin üzerindedir.

Türkiye'de darbe girişimi sonrasında geri çağırılan Türk İrtibat Memurları, 25 Ekim'de Yunan adalarında tekrar konuşlandırılmıştır. Türk Sahil Güvenliği Doğu Ege sularında aktif bir şekilde devriye gezerek Türkiye'den geçişleri engellemede (yaklaşık 450-500 yakalama) önemli yol kat etmiştir.

Göçmen kaçakçılığına dair bilgi paylaşımını hızlandırmak ve yüksek olan saptama oranını sürekli hale getirmek için işbirliği dahilinde NATO, kısıtlı bölgesel iletişim ağına erişim için bilgi paylaşımını kuvvetlendirmek amacıyla Avrupa Sınır ve Sahil Güvenliği'ne ekipman sağlamıştır.

Yasadışı tüm yeni göçmenlerin Yunanistan'dan Türkiye'ye iadesi
Anlaşma, başvuruları kabul edilmeyen ve Türkiye'den Yunan adalarına usulsüz geçiş yapan tüm göçmenlerin ve sığınmacıların 20 Mart'tan sonra iade edilmesini gerektirmekte ve bu tedbirler AB ve Uluslararası Hukuk çerçevesinde yürütülmektedir.

İadelere ilişkin durum

28 Eylül 2016 tarihinde yayımlanan Üçüncü Rapordan bu yana, Eylül ayının başında Türk İrtibat Memurlarının adalara tekrar dönüşü ve geri dönüş operasyonlarının yeniden başlamasıyla, Türkiye'den Yunanistan'a giriş yapan 170 kişinin AB-Türkiye Mülteci Anlaşması çerçevesinde iade edilmesiyle, 20 Mart sonrası iade edilenlerin toplamı 748'i bulmuştur. Diğer ulusları ise 394 Pakistanlı, 61 Afganlı, 68 Cezayirli, 17 Iraklı, 26 Bangladeşli, 18 İranlı, 16 Sri Lankalı ve 15 Faslı oluşturmuştur. 2016 yılı süresince, AB-Türkiye Anlaşması ve Türkiye-Yunanistan Geri Kabul Protokolü gereğince toplamda 95'i Suriyeli olan 1187 yasadışı göçmen Yunanistan'dan Türkiye'ye iade edilmiştir.

Operasyonların haftalık yürütülmesiyle Ekim ayında iade sayısında bir miktar artış olsa da, Kasım'ın ilk yarısında (yalnızca 4 Pakistanlı iade edildiğinde) AB-Türkiye Anlaşması kapsamında dönüş operasyonlarının yürütülmesinde Yunan yetkililerin taleplerine Türk yetkililerden yanıt gelmemesi veya gecikmeli yanıt gelmesi durumu da Komisyonca not edilmiştir.

Resmi olarak; 47 kişi Türk yetkililere başvurularını göndermiş, bir kişi mülteci statüsünü almış, diğer 46 kişi ise Geri Gönderme Merkezinden ayrılmıştır, başvuruları ile ilgili kararlar ise henüz sonuçlandırılmamıştır. Bu zamana kadar, Türkiye'ye mülteci talebinde bulunmamış 417 kişi, kendi ülkelerine iade edilmiştir. Suriyeliler ise Yunan adalarından uçakla gönderilerek Düziçi'ndeki mülteci kampına yerleştirilmektedir.

Türkiye'deki 11,102 Suriyeli (15 Kasımdan bu yana), 2016 yılında çalışma izni almıştır.

Türkiye'den Avrupa Birliği'ne "Bire Bir" yeniden yerleştirme

Mevcut durum

5 Aralık'tan bu yana Türkiye'den AB'ye ve Norveç'e yeniden yerleştirilen Suriyelilerin sayısı 2,761'dır. 28 Eylül 2016 tarihinden beri, 1.147 (5 Aralık'a kadar) Suriyeli 8 Üye Devlete (Belçika, Finlandiya, Almanya İtalya, Lüksemburg, Hollanda ve İsveç) yeniden yerleştirilmiştir. Başvurusu onaylananların ve yerleştirilmeyi bekleyenlerin toplam sayısı ise 340'dır.

Olası bir yeni yerleştirme nedeniyle 5700 Suriyeli mültecinin başvuru listesinin 2 Eylül'de gönderilmesinin yanı sıra, Türk yetkililer BMMYK'ya 5000 ve 2000 kişilik olmak üzere 7 Ekim ve 18 Kasım'da yeni listeler iletmiştir. BMMYK, yeterli sayıdaki başvuruların yeniden yerleştirmelerini 2017'nin ilk üç ayı içerisinde yapabileceğini belirtmiştir. Nitekim BMMYK, Türk yetkililerden 2017'nin ilk üç ayı içerisinde aylık bazda 10,000 dosya daha almanın gerekli olduğunu öngörmektedir.

Operasyonel adımlar

BMMYK, başvuruların derlenmesinde kayıt etme kalitesinin iyileştirilmesi için Türk yetkilileri ile yakinen çalışmakta ve ülkede geçici koruma altında olan Suriyeliler için kesintisiz bir kayıt mekanizmanın kurulması konusunda Türk yetkililere destek vermektedir. Proje, Ekim ayının sonunda başlamış olup 81 il içerisinden 30 ili kapsamaktadır. Komisyon; Türkiye'de bulunan Suriyelilerin kabulü için Üye Devletlerin ulusal programlarına İltica, Göç ve Entegrasyon Fonu altında toplamda yaklaşık 213 milyon Euro eklemektedir.

Yasadışı göçü durdurmak için yeni deniz ve kara güzergâhlarının önlenmesi

İtalya ve Kıbrıs'a ulaşım anlamında az da olsa hareketlilik olsa da Doğu Akdeniz güzergâhındaki akışı kontrol etme çabaları Türkiye'den önemli sayılabilecek yeni bir güzergâh ile sonuçlanmamıştır. Raporlama süresince, toplamda 1500 göçmenin bulunduğu 18 bot, Türkiye'den İtalya'ya, 212 Suriye'li mülteciyi taşıyan iki bot ise, Kıbrıs'a gelmiştir.

Karada ise, Türkiye'nin Bulgaristan ve Yunanistan kara sınırlarında yasadışı geçişler tespit edilmiş, ancak bu sayıda 28 Eylül'den bu yana azalma görülmüştür.

Gönüllü İnsani Kabul Programı

Gönüllü İnsani Kabul Programının, Türkiye'den Avrupa'ya yasadışı göç akışının sona ermesi veya azalması durumunda etkinleştirileceği belirtilmiştir. Programın yürürlüğe konulması Suriyelilere güvenilir ve yasal bir alternatif sağlayacak ve AB-Türkiye Anlaşmasının uygulanmasını teşvik edecektir.

Vize serbestisi

Vize Serbestisi Yol Haritasının uygulanmasıyla ilgili olarak, 28 Eylül'deki üçüncü raporda da vurgulandığı üzere, halen yerine getirilmesi gereken 7 ölçüt bulunmaktadır:

• AB standartları ile tam uyumlu biyometrik seyahat belgelerinin düzenlenmesi
• Yolsuzluğu önlemek için Yol Haritasında öngörülmüş olan tedbirin alınması
• Europol ile operasyonel işbirliği anlaşmasının sonuçlandırılması
• Teröre ilişkin mevzuatın ve uygulamaların Avrupa standartları doğrultusunda gözden geçirilmesi
• Kişisel verileri koruma mevzuatının AB standartları ile uyumlu hale getirilmesi
• Ceza hukukunu ilgilendiren meselelerde tüm AB Üyesi Devletlerle etkin adli işbirliğinde bulunulması
• AB-Türkiye Geri Kabul Anlaşmasının tüm hükümlerinin uygulanması kriterleridir.

Komisyon; Yunanistan, Bulgaristan ve Romanya ile yapılan geri kabul anlaşmalarına uyulmasını Türkiye'den defalarca talep etmiştir.

Türkiye'deki mültecilere sağlanan olanaklar

AB, Sosyal Güvenlik Ağı altında mülteciler için AB'nin en büyük ölçekli (348 milyon Euro bütçeli) insani yardım programını hayata geçirmiştir. Program, en dezavantajlı grupların elektronik karta yüklenecek olan para ile yemek, barınma, eğitim ve sağlık harcamalarını gidermek amacıyla nakdi yardım yapılmasını öngörmektedir.

2016 yılının Temmuz ayında Komisyon kararıyla kabul edilen Özel Tedbir Paketi kapsamında sağlık, eğitim, belediye altyapısı, sosyoekonomik destek gibi alanlarda harcanmak üzere kamu ve diğer uluslararası kuruluşlara 600 milyon Euro hibe sağlanacaktır.

Ayrıca, 28 Kasım'da, 50 milyon Euro değerinde yapılan sözleşme, Suriyeli mültecilerin çoğunlukla yaşadığı bölgelerde 15 yeni okulun inşa edilmesini içermektedir.

Gümrük Birliğinin güncellenmesi

Gümrük Birliğinin güncellenmesi konusunda adım 2015 yılının Kasım ayında AB-Türkiye Zirvesi sırasında atılmıştır. Komisyon'un Gümrük Birliğini modernize etmeye ve ikili imtiyazlı ticaret anlaşmasına yönelik Türkiye ile müzakerelerin açılması konusunda etki değerlendirmesi yapmıştır. Bu etki değerlendirmesinin içeriği, hem Türkiye hem de AB için genişletilmiş gümrük birliğinin faydalarına vurgu yapmaktadır. Komisyonun hazırlık çalışmasını takiben, taslak müzakere direktifleri Konsey'e sunulacaktır.

Katılım süreci

Katılım müzakereleri çerçevesinde, şu ana kadar 16 fasıl açılmış olup, bunlardan bir tanesi geçici olarak kapatılmıştır.
Yargı, temel haklar ve adalet, özgürlük ve güvenlik (23. ve 24. Fasıllar) gibi kilit alanlarda müzakerelere yönelik hazırlık çalışması devam etmektedir.
Enerji (15. Fasıl), eğitim ve kültür (26. Fasıl) ve dış, güvenlik ve savunma politikası (31. Fasıl) fasıllarına dair hazırlık dokümanları geçen ilkbaharda Konsey'e sunulmuştur.

Komisyon, Türkiye'deki genel duruma dair raporunu 9 Kasım 2016'da yayımlamıştır.

Sonuç

AB-Türkiye Anlaşmasının uygulanmasından bu yana Ege Denizini geçme girişimlerindeki eğilimde ve denizdeki ölümlerde bir hayli düşüş görülmektedir. Diğer alanlarda ise, özellikle Türkiye'de Mültecilere sağlanan olanaklar ve Mültecileri desteklemeye yönelik projelerin uygulanması konusunda ilerleme kaydedilmiştir. Ancak, Türkiye'nin vize serbestisi ile ilgili 7 ölçüte dair en kısa sürede tedbirler alması gereklidir. Komisyon, 5. İlerleme Raporunu 2017 yılının Mart ayında sunacaktır.

RAPORUN TAM METNİ İÇİN TIKLAYINIZ

² Notu hazırlayan Beste Yüksel, TBB Uluslararası İlişkiler ve AB Merkezi